Definiowane jako przerażające marzenia o treściach realistycznych, najczęściej związane z zagrożeniem życia, nocne koszmary są zaliczane do tzw. parasomni, czyli nieprawidłowych objawów i zachowań powiązanych z konkretnymi etapami snu. Dzieci, a w szczególności te w wieku przedszkolnym (3-6 lat), są na nie szczególnie podatne. Zgłasza je nawet 20-30 procent maluchów.
Są dwa główne etapy snu, które obejmują fazę NREM, inaczej zwaną snem głębokim lub wolno falowym, oraz fazę REM, nazywaną też snem płytkim lub etapem przyspieszonego ruchu gałek ocznych. Te dwie fazy przeplatają się ze sobą począwszy od fazy NREM. Z biegiem czasu trwania snu następuje wydłużenie fazy REM i skrócenie fazy NREM. W fazie REM pojawiają się tzw. marzenia senne – obrazy i inne doznania, które mogą przybierać formę złych snów.
Koszmary senne są zaburzeniami snu dziecka związanymi z fazą REM i najczęściej pojawiają się w drugiej połowie snu, kiedy faza REM się wydłuża. Są to przerażające marzenia, które często budzą dziecko i wywołują uczucie strachu oraz odruchowe szukanie bliskiej osoby. Sen jest bardzo realistyczny. Zazwyczaj dzieci czują, że są bezpośrednimi uczestnikami snu (np. mają wrażenie, że spadają, toną lub stają w obliczu innego niebezpieczeństwa), rzadziej – są biernymi obserwatorami strasznych sytuacji (np. śmierci bliskich).
Złe sny o podobnej tematyce często nawracają. Przerażenie związane ze snem może prowadzić do przebudzenia – dziecko jest wtedy przestraszone i pragnie obecności kogoś z najbliższego otoczenia. Uczucie strachu związane z koszmarami może wiązać się z objawami pobudzenia układu adrenergicznego, takimi jak szybsze bicie serca, przyspieszony oddech czy wzmożona potliwość. Te objawy są mniej intensywne niż w przypadku lęków nocnych – parasomnii snu NREM.
W przeciwieństwie do lęków nocnych, koszmary senne są zwykle zapamiętywane przez dziecko – rano, po przebudzeniu, jest ono świadome wystąpienia zaburzenia i potrafi opowiedzieć o treści snu. Większość dzieci (około 75%) pamięta treść koszmarów na długo, często przez całe życie.
Sporadyczne nocne koszmary nie mają znacznego wpływu na jakość życia dziecka. Problem pojawia się, gdy te parasomnie nawracają, co prowadzi do obniżenia jakości i ilości snu, problemów z zasypianiem, upośledzenia codziennego funkcjonowania, stresu i lęków.
